تەندروستی

پەتا نوێیەکە کە تازە سەری هەڵداوە چییە؟

پزیشکان ئاماژە بەوە دەکەن دەکرێت بەشێکی ئەم پەتا تازەیە، پەتای نوێ Human Metapneumovirus (HMPV) هیۆمان میتانیوموڤایرۆس‏ بێت، کە دەبێتە هۆی هەوکردنی سووکی بەشی سەرەوەی کۆئەندامی هەناسەدان کە هەمان نیشانەی ئەنفلۆنزای وەرزی هەیە. لە کۆتایی زستان و بەهاردا زۆرترین چالاکی هەیە، لەبەر ئەوەیە کە ڤایرۆسەکان لە سەرمادا باشتر دەژین و بە ئاسانی لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر دەگوازرێنەوە، هەروەها یەکێکی تر لەو هۆکارانەش ئەوەیە خەڵک زیاتر لە ژوورەوە دەمێننەوە زیاتر تووشی نەخۆشییەکە دەبن.

ئەم ڤایرۆسە بۆ یە کەم جار لە ساڵی ٢٠٠١ لە هۆڵەندا دەستنیشان کرا. لە ڕێگەی کۆکە و پژمە، تەوقەکردن، بەرکەوتنی ڕاستەوخۆی نێوان مرۆڤەکانەوە بڵاو دەبێتەوە. نیشانەکانی: کۆکە و تا ئازاری جەستە و قوڕگ گیرانی لووت هەناسە توندی.

چارەسەرکردن: هیچ دەرمانێکی دژە ڤایرۆس بۆ چارەسەری ڤایرۆسی هیۆمان میتانیوموڤایرۆس بوونی نییە. هەروەها نابێت بە هیچ جۆرێک دەرمانی ئەنتی بایۆتیک بەکار بێت بۆ ڤایرۆس، بەڵام دەکرێت پاراستۆل بەکار بێت بۆ تا و ئازار. لەگەڵ ئەوەشدا پشوودان، خواردنەوەی شلەمەنی و خۆراکێک کە دەوڵەمەند بە پێکهاتەی خۆراکی جیاواز بەسوود بێت.

بەڵام لە هەندێک کەس کە تووشی نەخۆشییەکە دەبن حاڵەتەکە زۆر بە قورسی دەگرن کە پێویستە سەردانی نەخۆشخانە بکات بۆ وەرگرتنی چارەسەری پێویست، لەوانە وەرگرتنی ئۆکسیجین لە ئەگەری تەنگەنەفەسی زۆردا. خۆپاراستن: بەستنی دەمامک لە شوێنە قەرەباڵغەکان، دوورکەوتنەوە لە قەرەباڵغی لەو شوێنانەی کە دەکرێت ئەگەر مرۆڤ مەترسی زیاتری هەبێت بۆ تووشبوون بە نەخۆشی، هەروەها خۆبەدوورگرتن لەو کەسانەی نیشانەکانی ئەنفلۆنزای وەرزیان هەیە، پاکوخاوێنی باشی دەستەکان، داپۆشینی لووت و دەم لە کاتی کۆکە و پژمەدا.

هەواڵ

داهات و نەوت… هەولێر و بەغدا رێککەوتنی نوێ بۆ ناردنی مووچە دەکەن

داهات و نەوت حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان دەباتەوە سەرمێزی گفتوگۆ، جێگرى سەرۆکى ئەنجومەنى نوێنەرانى عێراق دەڵێت، رێککەوتن لەسەر نەوت کراوە و  لێکتێگەیشتنى باشیش لەسەر دۆسیەی داهاتە نانەوتییەکان هەیە. 

 دۆسیەی نەوت و داهاتە نانەوتییەکان، چارەنووسی مووچەی مانگی حوزەیرانیان و مانگەکانی دواتریان بە ئەنجامدانی رێککەوتنی نوێ لەگەڵ حکومەتی عێراق بەستوەتەوە. 

بەپێی زانیارییەکانی دیجیتاڵ میدیای Mic، حکومەتی عێراق داوای نیووەی کۆی داهاتە نانەوتییەکان دەکات، بەڵام حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەوە رەتدەکاتەوە. 

حکومەتی هەرێمی کوردستان پێشنیازی کردووە، تەنها نیووەی ئەو داهاتانە بۆ حکومەتی عێراق بگەڕێنێتەوە کە بە داهاتی فیدراڵی دادەنێرن.

هەرێمی کوردستان پشتی بە مادەی 29ـی یاسای کارگێڕیی دارایی ساڵی2019ـی عێراق بەستووە، کە تێیدا هاتووە، 50%ی داهاتی رسومات و باجی فیدراڵی لەو فەرمانگانەی لەلایەن حکومەتی ناوەندییەوە بەڕێوەدەبرێن بۆ پارێزگاکان دەبێت.

شاخەوان عەبدوڵا، جێگرى سەرۆکى ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێراق لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا بەبێ باسکردنی وردەکارییەکان زانیارییەکانی دیجیتاڵ میدیای Micـی پشتراستکردەوە و رایگەیاند، لەئێستادا لێکتێگەیشتنى باش لەسەر دۆسییەى داهاتە نانەوتییەکانى هەرێمى کوردستان هەیە. 

دۆسیەی نەوت یەکێکی دیکەیە لە تەوەرەکانی گفتوگۆ، حکومەتی عێراق داوای 280 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە دەکات، هەرێمی کوردستان رایگەیاند، بەهۆی هێرشە درۆنییەکانەوە ناتوانێت ئەو بڕە بدات. 

عێراق وەک تێگەیشتنێک بۆ دۆخی بەرهەمهێنانی نەوت ئامادەیی دەبری هەر بڕە نەوتێک وەبگرێت کە لە هەرێمی کوردستانەوە رادەستیان بکرێت. 

شاخەوان عەبدوڵا، جێگرى سەرۆکى ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێراق سەبارەت بە دۆسییەى نەوت ئاماژەی بۆ ئەوەکرد، کۆتایی هاتووە و هەرێمى کوردستان و عێراق رێککەوتنیان لەسەر کردووە.

نزیک دەبینەوە لە ناوەڕاستی مانگی ئاب، بەڵام مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان هێشتا چاوەڕوانی مووچەی مانگی حوزەیرانن. 

سەبارەت بە چارەنووسی مووچە و وادەی ناردنی لەلایەن بەغداوە شاخەوان عەبدوڵا وتى، لەگەڵ رێککەوتنى کۆتایی، بەغداد مووچەش دەنێرێت.

ناوەڕاستی مانگی تەمووزی ئەمساڵ، هەولێر و بەغدا لەسەر  پرسی مووچە و نەوت رێککەوتنێکییان راگەیاند، بەپێی رێککەوتنەکە هەرێمی کوردستان مانگانە بڕی 120 ملیار دینار داهاتی نانەوتی رادەستی بەغدا بکات، جگە لە رادەستکردنی بڕی 230 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە بە کۆمپانیای سۆمۆ.

 دوای ئەو دوو مانگەش مانگانە 50٪ی داهاتی نانەوتی رادەست بکرێت لەگەڵ هەمان بڕی نەوت، لە بەرامبەردا، وەزارەتی دارایی عێراق مانگانە مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان خەرج دەکات، بەڵام وادیارە ئەو رێککەوتنەش نەگەیشتووەتە ئەنجام و رێککەوتنی نوێ دەکرێت.