هەواڵ

تورکیا چاوی لە قازانجی زیاترە لە داهاتی نەوتی عێراق

تورکیا داوای دەستکەوت و قازانجی زیاتر لە فرۆشی نەوتی عێراق دەکات و مەرجی هەیە بۆ ڕێککەوتنێکی نوێ لەسەر بۆری نەوتی نێوان هەردو وڵات.

ئەنقەرە داوا لە بەغداد دەکات بۆری نەوتی عێراق- تورکیا بە تەواوی بەکار بهێندرێت، کە توانای گواستنەوەی لە ڕۆژێکدا یەک ملیۆن و 400 بۆ 500 هەزار بەرمیل نەوتە.

تورکیا داوای لە عێراق کردووە بۆ ڕێککەوتنێکی نوێ پێویستە ئەنقەرە قازانجی زیاتری لە فرۆشی نەوتی عێراق دەست بکەوێت.

ئاڵپ ئەرسەلان، وەزیری وزەی تورکیا بە ڕاشکاوی بە عێراقی وتووە، توانای ڕۆژانەی بۆریی نەوتی عێراق تورکیا نزیکەی 1.4 بۆ 1.5 ملیۆن بەرمیلە، پێویستە هەموو تواناکەی بەکاربهێنن.

عێراق ڕۆژانە نزیکەی چوار ملیۆن بەرمیل هەناردەی نەوتی هەیە و تەواوی ئەو بڕە لە بەندەری بەسرە و بەگەروی هورمزدا تێدەپەڕێت.

تورکیا چاوی لە قازانجی زیاترە لە داهاتی نەوتی عێراق؛ داوا دەکات نزیکەی 40%ی نەوتی عێراق بە خاکەکەیدا تێپەڕێت و ئامانج لەم داواکارییەش قازانجی زیاترە.

ڕێککەوتنەکەی نێوان تورکیا و عێراق لە ساڵی 2010 نوێکرایەوە، ساڵی داهاتوو کۆتایی دێت و بە پێی رێککەوتنەکە دەبووساڵێک پێش کۆتایی هاتنی یەکتر ئاگادار بکەنەوە.

لە ناوەڕاستی مانگی تەمموزی ئەمساڵ تورکیا ڕەشنووسی ڕێککەوتنێکی نوێی بە عێراق دا، هێشتا بەغدا وەڵامێ فەرمی ڕەشنووسەکەی نەداوەتەوە.

لە ڕەشنووسەکەدا تورکیا کردویەتی بە مەرج لەسەر عێراق بۆ ڕێککەوتنێکی نوێ دەبێت، تەواوی توانای بۆرییەکە بەکاربهێندرێت و ڕۆژانە 1.4 ، 1.5 ملیۆن بەرمیل پێدا هەناردەبکرێت، کە بەهاکەی 40 ملیار دۆلاری ساڵانەیە.

ئەنقەرە داوا لە بەغدا دەکات، جگە لە نەوتی هەرێمی کوردستان و کەرکوک، بەشێک لە نەوتی باشووری وڵاتەکەشی پێدا ڕەوانە بکات.

ڕێککەوتنی بۆریی نەوتی عێراق-تورکیا ساڵی 1973 کراوە، ساڵانی 1976-1977 کاری هیڵی بۆرییەکە تەواو بوو، ئەو بەشەی دەکەوێتە تورکیاوە لە سلۆپییەوە بۆ بۆ بەندەری جەیهان  درێژ دەبێتەوە و 650 کیلۆمەترە.

هەواڵ

چارەسەری دوو دەوڵەت… لە کۆی 193 وڵات نزیکەی 150 وڵات دان بە دەوڵەتی فەڵەستنیندا دەنێنن

پشتیوانانی چارەسەری دوو دەوڵەت بۆ ئیسرائیل و فەڵەستین روو لە زیادبوون دەکەن، کەنەدا، بەریتانیا و فەڕەنسا ئامادەیی بۆ دانان بە دەوڵەتی فەڵەستیندا دەردەبڕن.

کەنەدا دوایین وڵاتە کە ئامادەیی دەربڕیووە لە چوارچێوەی پڕۆژەی چارەسەری دوو دەوڵەتدا، لە مانگی ئەیلولی ئەمساڵدا دان بە فەڵەستیندا بنێت وەک دەوڵەتێکی سەربەخۆ. 

پێشتر، هەر یەک لە فەڕەنسا و بەریتانیا ئامادەییان دەربڕی بوو تا لە مانگی ئەیلولی ئەمساڵ دان بە دەوڵەتی فەڵەستیندا بنێن و پشتگیری چارەسەری دوو دەوڵەتی بکەن.

تا ئێستا لە کۆی 193 وڵاتی ئەندامی نەتەوە یەکگرتووەکان، تاوەکو ئێستا 147 وڵات دانیان بە فەڵەستین وەکو دەوڵەتێکی سەربەخۆ ناوە.

ئەگەر لە مانگی ئەیلولدا ئەو سێ دەوڵەتەش دان بە فەڵەستیندا بنێن وەک دەوڵەتێکی سەربەخۆ، ژمارەی ئەو وڵاتانە دەگاتە 150 وڵات. 

لە دروستکردنی دەوڵەتێکی سەربەخۆدا ژمارەی وڵاتانی پشتیوانن گرنگ نییە، تەنها کاتێک نەبێت کە پێنج ئەندامە هەمیشەییەکەی نەتەوە یەکگرتووەکان(ئەمریکا، چین، روسیا، فەڕەنسا و بەریتانیا) ڤیتۆیان لەسەر بە ئەندام بوونی لە نەتەوە یەکگرتووەکان نەبێت. 
تا ئێستا چوار لە ئەندامە هەمیشەییەکان ئامادەییان دەبڕیووە یان دانیان بە دەوڵەتی فەڵەستندا ناوە، تەنها ئەمریکا نەبێت کە رەتییدەکاتەوە، بۆیە فەڵەستین نەکراوەتە ئەندامی نەتەوە یەکگرتووەکان و تەنها چاودێرە. 

بەپێی پێوەرەکانی مۆنتیڤیدیۆ (1933)بۆ ئەوەی بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان بە دەوڵەت*هەژمار بکرێت، پێویستە قەوارەیەکی سیاسی خاوەنی، دانیشتووانی هەمیشەیی، خاکی دیاریکراو، حکومەتێک بێت و توانای چوونە ناو پەیوەندی لەگەڵ دەوڵەتانی تری هەبێت. 

چارەسەری دوو دەوڵەتی بریتییە لەوەی کە وڵاتێکی سەربەخۆی فەڵەستینی لە تەنیشت ئیسرائیلەوە دابمەزرێت، ئەوەی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی جەختی لێدەکاتەوە ئەوەیە، فەلەستین دوو شوێنی سەرەکی بگرێتەوە، کە بریتین لە کەرتەکانی رۆژئاوای فەلەستین و غەززە و رۆژهەڵاتی قودس - ئورشەلیمیش پایتەختەکەی بێت.

ئیسرائیل ئەوە رەتدەکاتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا چەند کێشەیەکی سەرەکی هەن کە گرنگترینان داواکاری فەڵەستینییەکانە تا وڵاتەکەیان لەسەر بنچینەی سنوورەکانی پێش جەنگی ساڵی 1967 دابمەزرێندرێت، هەروەها پرسی قودس - ئورشەلیمیش یەکێکی دیکەیە لە کێشەکان.