هەواڵ

ئەردۆغان: هەنگاوی گرنگمان بڕیوە بۆ تورکیایەکی بێ تیرۆر

ئەمڕۆ، رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆکی تورکیا، لە وتارێکدا، وتی: "ئێمە لە سەروبەندی ڕزگارکردنی وڵاتەکەمانداین لەم بەڵا گەورەیەی کە گیانی زۆرێک لە منداڵانی وڵاتەکەمانی کردووەتەئامانج"، ئەوەش لەکاتێکدایە کە پرۆسەی ئاشتیی و هەڵوەشاندنەوە و چەکدانانی پارتی کرێکارانی کوردستان بەردەوامە.

رەجەب تەیب ئەردۆغان، لە وتارێکدا لەبارەی دروستکردنی لیژنەیەک بۆ چاکسازیی و هەموارکردنەوەی دەستوری تورکیا، وتی: دەستووری ساڵی 1982 پاشماوەی قۆناغی کودەتای سەربازیی بوو، دەستووری نوێ ڕزگارمان دەکات لە پاشخانە مەترسیدارەکەی دەسەڵاتی کودەتای سەربازیی، بۆئەو مەبەستە دوێنێ 10 هاوڕێی پارێزەرم ڕاسپارد بۆ ئامادەکردنی رەشنوسی دەستوری نوێ.

سەبارەت بە پرۆسەی ئاشتی و بەڕێوەچونی پرۆسەی چەکدانان پارتی کرێکارانی کوردستان، بەبێ ئەوەی ناوی عەبدوڵا ئۆجەلان بهێنێت کە بە ئەندازیاری هەڵوەشاندنەوەی پەکەکە دادەنرێت لەم قۆناغەدا، بەڵام ستایشی هەوڵ و پێشنیازەکەی دەوڵەت باخچەلی، سەرۆکی مەهەپە کرد بۆ هەڵگرتنی "هەنگاوە مێژوییەکەی".

ئەردۆغان وتی: "ئێمە پێمانوایە ئەم کارە بەبێ هیچ ڕووداو و کێشەیەک جێبەجێدەبێت و لە هەموو دەرفەتێکدا جەخت لە ئیرادەی بەهێزی خۆمان دەکەینەوە بۆ سەرکەوتنی پرۆسەکە".

پێشتر رەخنە لە ئەردۆغان دەگیرا کە راستەوخۆ نەهاتووەتە ناو پرۆسەی ئاشتییەکە و کەمترین لێدوان و بڕیاری پێویست و هەنگاوی جدی هەڵگرتووە بۆ پرۆسەی ئاشتی و وەڵامدانەوەی پێشنیاری دانانی چەک لەلایەن پەکەکە و هەڵوەشاندنەوەی رێکخستنەکانی.

ئەردۆغان ئاماژەی بەوەکرد: ئێمە وریاین لە بەکارهێنانی زمانێک کە بۆ 86 ملیۆن دانیشتوانی وڵات بگونجێت، ئێمە قسە لەگەڵ ئەو کەسە خۆپەرستانە ناکەین کە دەڵێن نابێت تیرۆر هەرگیز کۆتایی پێبێت.

لەبارەی چۆنێتی سەرکردایەتیکردنی پرۆسەی ئاشتی، رایگەیاند: ئێمە (ئەردۆغان و باخچەلی) وەک دوو سەرکردەی بەهێز و بەئەزموونی هاوپەیمانی گەل، زۆر باش دەزانین چی دەکەین، دەبینین کاتێک ئامانجی تورکیایەکی بێ تیرۆر بەدیهات، وڵاتەکەمان لەڕووی ئابووری و ئازادییەکانەوە دەبوژێتەوە.

سەرۆکی تورکیا جەختی لەوەکردەوە، کە پرۆسەی ئاشتی و دانانی چەکی پەکەکە بە سەرکەوتوانە جێبەجێ دەبێت و وتی: "نەک تەنها یەک کەس، بەڵکو هەر 86 ملیۆن کەسەکە سەردەکەون، کەسوکاری شەهیدانمان و سەربازە دێرینەکانمان و هەرکەسێک کە قوربانیدا بۆ نیشتمانەکەمان سەردەکەون".

کۆتایی مانگی تشرینی یەکەمی ساڵی رابردووە، دەوڵەت باخچەلی سەرۆکی مەهەپە رایگەیاند، دەبێت پرسی کورد لە پەرلەمان چارەسەر بکرێت و بۆ ئەمەش دەبێت عەبدوڵا ئۆجالان بێتە پەرلەمان و نەهێشتنی پەکەکە رابگەیەنێت.

دوای لێدوانەکەی باخچەلی، دەرگای ئیمراڵی بەڕووی پەرلەمانتارانی دەم پارتیدا کرایەوە و عەبدوڵا ئۆجالان لە پەیامێکدا لە 27ـى شوبات، داوای چەکدانانی پەکەکەی کرد و وتی: بەرپرسیارێتیی مێژوویی ئەم بانگەوازییەش دەگرمە ئەستۆ.

پەکەکە پابەندی خۆی بە بڕیارەکەی ئۆجالانەوە دەربڕی و لە گۆنگرەی 12دا کە لە 5 – 7 ئایار بەڕێوەچوو، بڕیاری چەکدانان و خۆهەڵوەشاندنەوەی پەسەندکرد، لەدوای کۆنگرەی 12 بەرپرسانی پێشووی پەکەکە داوای هەنگاوی یاسایی و کرداری دەکەن بۆ سەرخستنی پرۆسەی ئاشتی.

هەواڵ

لایەنەکانی هەرێمی کوردستان هەڕەشەی وەرگرتنی هەڵوێست دژی بەغدا دەکەن

پارتی و یەکێتی بەهۆی بڕیاری نەناردنی پارە بۆ هەرێمی کوردستان، هەڕەشەی راگەیاندنی هەڵوێستی نوێ دژی بەغدا دەکەن، فراکسیۆنە کوردییەکانی پەرلەمانی عێراق هەڵوێستی هاوبەش رادەگەیەنن و محەمەد حاجی مەحمودیش دەڵێت، باشترین کاتە ئێستا دەوڵەتی کوردی رابگەیەنین. 

 بڕیارەکانی حکومەتی عێراق بۆ نەناردنی پارەی مووچە ناڕەزایەتی لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستانی لێکەوتەوە، مەکەبی سیاسی پارتی دیموکراتی کوردستان رایگەیاند، تا پێش جەژنی قوربان وەزارەتی دارایی عێراق شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان نەنێرێت، هەڵوێستی جیددییان دەبێت. 

پارتی حکومەتی فیدراڵی بە "پێشێلکردنی مافە دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستان" تۆمەتبار کردووە، نوسراوەکەی وەزارەتی دارایی عێراقیشی بۆ نەناردنی مووچە بۆ هەرێمی کوردستان وەک دوا پێشلکاری دژی دەستوور و بنەماکانی ڕێککەوتنی پێکهێنانی حکومەت وەسفکردووە. 

بڕیارە رۆژی 2ـی حوزەیرانی 2025، کۆمیتەی ناوەندیی پارتی لەسەر پرسەکە کۆبێتەوە تاتوێی پرسەکە بکات، وەک لە راگەیەندراوەکەی پارتیدا هاتووە، ئەگەر ماف و شایستە داراییەکانی خەڵکی هەرێمی کوردستان ڕەوانە نەکرێت هەڵوێستی جدییان دەبێت". 
یەکێتیی نیشتمانی کوردستان تا ئێستا بە فەرمی هەڵوێستی خۆی  لەسەر بڕیارەکانی وەزارەتی دارایی عێراق رانەگەیاندووە، تەنها هەرێم كەمال ئاغا سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی لە پەرلەمانی عێراق بە میدیای حزبەکەی راگەیاندووە، بڕیارەكەی تەیف سامی وەزیری دارایی نایاساییە و دژی بڕیارەكانی دادگای فیدڕاڵییە.

باسی لەوەشكردووە، هێشتا خشتەی یاسای بودجەی 2025 رەوانەی پەرلەمان نەکراوە و پەسند نەکراوە، ئەم ساڵ مانگی پێنج تەواو نەبووە، بە چ پێوەرێک مووچەی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی و شایستەی هەرێمی کوردستان دەبڕێت؟. 
رۆژی 21ـی شوباتی 2024، دادگای فیدراڵی عێراق لەسەر سکاڵایەکی یەکگرتوو، دادگای فیدراڵی چەند بڕیارێکی لەبارەی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستانەوە دەرکرد، یەکێک لە بڕیارەکان پابەندکردنی بەغدا و هەولێر بوو بە خەرجکردنی مووچە دور لە ملمانێ سیاسییەکان.

دارا سێکانیانی، ئەندامی پەرلەمانی عێراق فراکسیۆنی یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان، هەولێر و بەغدا بە وەلانانی بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی تۆمەتبار کرد و وتی،" نووسراوەکەی تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق پێچەوانەی بڕیاری دادگای فیدراڵییە و  هۆکارەکەی بێ متمانەیی و پابەند نەبوونە بەبڕیارەکانی دادگای فیدراڵیەوە".

باسی لەوەشکرد، زمانی هەڕەشەی سەرکردە سیاسییەکان خزمەت بە هیچ بوارێک و سەقامگیریی کەرتی ئابوری ناکات، ناکرێت مووچەخۆران باجی هەڵەکانی حکومەت بدەن. 
بڕیارە، فراکسیۆنە کوردستانییەکان بۆ رونکردنەوەی نیگەرانییەکان یاداشتێکی ناڕەزایەتیی لە دژی بڕیاری تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق بۆ نەناردنی مووچەی فەرمانبەرانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، بدەنە محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق. 

پارتی چاکسازیی تورکمان لەگەڵ داواکاری بۆ راگەیاندنی هەڵوێستی توندی هاوبەش دژ بە بڕیارەکانی حکومەتی عێراق، لە راگەیەندراوێکدا راگەیاندووە، " حکومەتی فیدراڵی عێراق بەردەوامە لە سزادانی هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان و ماددەکانی دەستوور پێشێڵ دەکات  و پاشگەز دەبێتەوە لە ڕێککەوتنەکان بە بیانوی بێ پاسا و بێ بنەما کە لەسەر مووچە و شایستە داراییەکان ئەنجام درابوون. 

باسی لەوەیشکردووە، بەغدا مووچەی کردووەتە کارتێکی سیاسی بۆ لاوازکردن و دژایەتیکردنی حکومەتی هەرێمی کوردستان و خەڵکەکەی.

نەوەی نوێ و کۆمەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان بە هۆکار دەزانن
جوڵانەوەی نەوەی نوێ کە لەناو هێزە ئۆپۆزسیۆنەکاندا خاوەنی زۆرترین کورسییە، تا ئێستا بە شێوەیەکی فەرمی هەڵوێستی خۆی رانەگەیاندووە، بەڵام لە رێگەی میدیاکانییەوە حکومەتی هەرێمی کوردستانی وەک هۆکار دیاریکردووە و بە پابەندنەبوو بە داواکارییەکانی حکومەتی عێراقەوە تۆمەتباری کردووە. 

کۆمەڵی دادگەری کوردستان لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، "ئۆباڵی کێشەی مووچە بە پلەی یەکەم دەکەوێتە ئەستۆی بەرپرسانی حکومەتی کاربەڕێکەری هەرێمی کوردستان، بەڵام بێگومان حکومەتی فیدراڵیش بەشێکی تاوانەکەی دەکەوێتە ئەستۆ، بەو پێیەی مووچە وەک کارتی سیاسی بەکار دەهێنێت و دەشزانێت کە خەڵک باجەکەی دەدەن".

باس لەوەیشکراوە، بابەتی مووچە کراوەتە چەکی ململانێی نێوان دەسەڵاتدارانی هەرێم و بەغداد و هاوڵاتییانی هەرێمی پێوە گیرۆدە کراوە و دەبێت جارێکی دیکە هاوڵاتیان دەبێت باجی هەڵەی بەرپرسانی هەردوولا بدەن و بە گیرفانی خاڵی جەژن بەڕێ بکەن.

عەلی حەمەساڵح بڕیاردەری رەوتی هەڵوێست بڵاویکردەوە، ئەوان دەڵێن داهاتی نەوت و ناوخۆ نەگەڕاوەتەوە، لەبری سزای بەرپرسانی هەرێم بدەن و ڕێکاری یاسایی بگرنەبەر هاتون سزای موچەخۆرێک دەدەن، کە چەندین ساڵە قوربانیە. 

بڕیاردەری رەوتی هەڵوێست پێی وایە، عێراقیش بێ خەتا نییە و وەک خۆی نوسیوویەتی،" ئەوان بە دەسەڵاتدارانی پارتی و یەکێتی دەڵێن، لە بازرگانی نەوت و قاچاخی و بردنی پارەی هەرێم بەردەوام بن و نەینێرنەوە بۆ عێراق، ئێمەش سزای موچەخۆران دەدەین".

محەمەدی حاجی مەحمود داوای راگەیاندنی دەوڵەتی کوردی دەکات
محەمەد حاجی مەحمود، سکرتێری گشتیی پارتی سۆسیال دیموکراتی کوردستان جارێکی دیکە پرسی ریفراندۆمی ورژاندووە و پێی وایە، ڕیفراندۆم هەیە و دەبێت هەرێمی کوردستان بڕیاری خۆی بدات، چونکە ڕیفراندۆم دەنگی پێویستی بۆ جیابوونەوەی کورد لە عێراق بەدەستهێناوە.

باسی لەوەشکردووە، ئەوەی بەرامبەر بە کورد دەکرێت بڕیاری هەموو سیاسییەکانی عێراقە نەک تەنها وەزیری دارایی، ئەوەی عێراق دەیکات کاردانەوەی واژۆکردنی گرێبەستەکانی کوردستانە لە ئەمریکا.

محەمەد حاجی مەحمود بۆچوونی وایە، عێراق زۆر لاوازە و کورد زۆر بەهێزە، بۆیە عێراق بەبێ کورد هەڵبژاردنی بۆ ناکرێت، بەبێ بەشداریی کورد لە پرۆسەی سیاسیدا هەموو شتێک لە عیراق تێکدەچێت.

نوسراوەکەی تەیف سامی
تەیف سامى، وەزارەتى دارایی عێراق، بە نووسراوێکی فەرمی حکومەتی هەرێمى کوردستانى ئاگادار کردووەتەوە لەوەى چیدیکە ناتوانێت لە ناردنى پارەی مووچە بەردەوام بێت، بە پاساوى ئەوەى بڕى پشکى دیاریکراوى خۆى لە یاسای بودجە تێ پەڕاندووە