بنکۆڵکاری

ئیمامئۆغلۆ هاوسۆزی بۆ کورد دەردەبڕێت و چەپەڵەش بۆ سەرکەوتنی سوپای تورکیا لێ دەدات

ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ ئەو سیاسەتمەدارە تورکەیە لەلایەک هاوسۆزی کوردە و لەلایەکی دیکەشەوە دڵی لای ئەو سەربازە تورکانەیە کە هێرش دەکەنە سەر ناوچەکانی رۆژئاوای کوردستان. 

 ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ سەرۆکی گەورە شارەوانی ئیستەنبوڵ کە ئێستا بە بڕیاری دادگا و بە تۆمەتی "گەندەڵی" خراوەتە زیندانەوە، یەکێک لە دۆسییەکانی پەیوەستە بە کوردەوە. 

ئیمامئۆغڵو جیاواز لە تۆمەتی "گەندەڵی"، لە دۆسیەیەکی دیکە بە هاوکاریکردنی پەکەکە تۆمەتبارکراوە و گوایە "هەلی کاری ڕەخساندووە" بۆ ئەندامانی پەکەکە تا لە دامەزراوەکانی شارەوانیی گەورەشاری ئیستانبوڵ کار بکەن.

پارتی گەلی کۆماری - جەهەپە ئەکرەم ئیمامئۆغلۆی وەک کاندیدی پارتەکەی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی تورکیا کاندید کردووە، کە بڕیارە ساڵی 2028 بەڕێوەبچێت. 

ئیمامئۆغلۆ لە هەڵبژاردنەکەدا چاوی لە دەنگی کوردە، چونکە لە دوو هەڵبژاردنی رابردوودا بە دەنگی کورد و هەماهەنگیکردن لەگەڵ پارتی دیموکراسی گەلان - هەدەپە توانیویەتی هەڵبژاردن لە کاندیدی پارتی داد و گەشەپێدان - ئاکپارتی بباتەوە. 

سیاسەتمەدارە گەنجەکەی جەهەپە، خاوەنی هەڵوێستی جیاوازە بەرامبەر بە کورد، لە چەند هەڵوێستێکدا پشتیوانی کوردی کردووە، لە هەندێک حاڵەتی دیکەش هاوشێوەی تورکە رەگەز پەرستەکان مامەڵەی لەگەڵ دۆسیەی کورددا کردووە. 

حەوت ساڵی رابردوو لەگەڵ خۆکاندیدکردنی بۆ پۆستی سەرۆکی شارەوانیی گەورەشاری ئیستانبوڵ، ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ روبەڕوی  شەڕێکی دەرونیی بەرفراوانی ئاک پارتیی دەسەڵاتدار و مەهەپەی هاوپەیمانی بووەوە و تۆمەتباریان کرا بە هاوکاریکردن و هەماهەنگی کردن لەگەڵ پەکەکە تا بتوانێت لە هەڵبژاردنەکەدا سەرکەوتن بە دەستبهێنێت. 

ئاکپارتی و مەهەپە لە هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی تورکیا لە ساڵی 2019 بە ئامانجی  راکێشانی سۆزی تورکە نەتەوە پەرستەکان بوو، بۆ ئەوەی هەڵبژاردنی شارەوانییەکان ئیستەنبوڵ لە جەهەپە ببنەوە، دوای دووبارەکردنەوەی هەڵبژاردن و بڵاوکردنەوەی نامەیەکی ئۆجالانیش کە داوای لە دەنگدەرانی کورد کردبوو، نەبنە بەشێک لەو جەمسەرگیرییەی لەنێوان بەرەی ئۆپۆزسیۆن و دەسەڵات دروست بووە، بەڵام ئەکرەم ئیمامئۆغڵو توانی هەڵبژاردن بباتەوە. 

لە رووی مێژووییەوە، سەردەمی کەمال کڵچدارئۆغلۆ و ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ سەردەمێکی نوێی نزیک بوونەوەی جەهەپە و کورد دادەنرێت، لە ژێر کاریگەری ئەواندا گۆڕانکاری بە ئاڕاستەی پشتیوانیکردن لە دیالۆگ بۆ پرسی کورد رویداوە. 

ئیمامئۆغڵو دیالۆگ بە چارەسەری بنەڕەتی کێشەی کورد لە تورکیا دەزانێت، پێشبینیش دەکات کە پرسی کورد لە ڕێگەی چاکسازی دیموکراسی و سیاسەتی گشتگیرەوە چارەسەر دەکرێت، هەمیشەش جەختدەکاتەوە لە چارەسەرکردنی پرسی کورد لە رێگەی دیالۆگی رون لەناو پەرلەمانی تورکیادا. 

ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ لە چەند وێستگەیەکی جیاوازدا پشتیوانی دۆزی کوردی لە باکوری کوردستان کردووە، بە تایبەت لە پرسی دانانی قەییوم بۆ شارەوانییە کوردەکان، پشتیوانیکردن لە زمانە جیاوازەکانی تورکیا لە ناویاندا زمانی کوردی، وەک پشتوانییەکیش بۆ نەورۆز هەندێک کات بە زمانی کوردی پیرۆزبای جەژنی نەورۆزی کردووە. 

ناکۆکییەکانی ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ و رەجەب تەیب ئەردۆغان هەمیشە ئیمامئۆغلۆی وەک دۆستی کورد نیشاندوە، لە هەندێک حاڵەتیشدا جەهەپە پرسی کوردی بۆ دژایەتی کردنی ئەردۆغان بەکارهێناوە. 

رۆژی 18ـی ئاداری 2025، ئەکرەم ئیمامئۆغڵو تەنها یەک رۆژ پێش دەستگیکردنی لە ئامەد لەبارەی پرسی کورد و بردنەوەی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتییەوە رایگەیاند،" ئەگەر ئەو ببێت بە سەرکۆماری تورکیا هیچ جیاکارییەک ناهێڵێت لە نێوان کورد و تورک و عەلەوی و سوننەکاندا، سیاسەتی دانانی قەییوم بۆ شارەوانییەکان کۆتایی دێت و سەڵاحەدین دەمیرتاش ئازاد دەکرێت". 

ئەگەرچی ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ هەڵوێستی رونی بەرامبەر دەم پارتی، سەڵاحەدین دەمیرتاش، زمانی کوردی و نەورۆز هەبووە، بەڵام بە ئێستاشەوە نەیتوانیووە بە راستەخۆ باسی عەبدوڵا ئۆجالان رێبەری زیندانیکراوی - پەکەکە و پارتەکەی بکات، تەنها پشتیوانی دوایین پەیامی ئۆجالانی بۆ پرۆسەی ئاشتی کردووە. 

هەموو کات، هەڵوێستەکانی ئیمامئۆعڵو بۆ کورد پشتیوانی نەبوون، بەڵکو لە چەند وێستگەیەکیشدا دەستی بۆ برینی کورد بردووە و راستەوخۆ و ناراستەوخۆ ئازاری کوردانی باکوری کوردستانی داوە. 

ساڵی 2019، دوای سەرکەوتن و بردنەوەی شارەوانی ئیستەنبوڵ ئەکرەم ئیمامئۆغڵو وەک ئاماژەیەک بۆ بەهێزی خۆی رایگەیاند، ئەو نەوەی عوسمان تۆپاڵە .

عوسمان تۆپاڵ ساڵی 1883 لە کەنارەکانی دەریای رەش لە دایکبووە، یەکێک بووە لە فەرماندە سەبازییەکانی تورکیا بە تایبەت لە ساڵی 1900 تا لە سێدارەدانی بە بڕیاری مستەفا کەمال ئەتاتورک لە سالی 1923 بە تۆمەتی کوشتنی ئەندامێکی پەرلەمانی تورکیا.

عوسمان تۆپاڵ رۆڵی بەرچاوی هەبووە لە سەرکەوتکردنی راپەرینی کورد لە باکوری کوردستان بە تایبەت لە ساڵی 1921 لە ناوچەکانی سیواس و ئەرزنجان. 

راپەرینی ناوچەی کۆچگیری (سیواس و ئەرزنجانی ئیستا) کە لە ساڵی 1921 وەک گەورەترین راپەرینی کورد لە باکوری کوردستان بووە، لەلایەن عوسمان تۆپاڵ-ەوە سەرکەوتکراوە. 

مێژووی عوسمان تۆپاڵ، نیگەرانی کوردی بەرامبەر لێدوانەکەی ئەکرەم ئیمامئۆغڵو لێکەوتەوە، سڕی ساکک پەرلەمانتاری کورد رایگەیاند، ئەکرەم ئیمامئۆغڵو بە شانازییەوە باسی ئەوە دەکات نەوەی فەرماندەیەکە کە بە توندترین شێوە ڕاپەڕینی کوردانی سەرکوت کردووەتەوە و دەستی سورە بە خوێنی هەزاران کورد لە شۆڕشی کۆچگیری لە 1921.

ساڵی 2019 کاتێک تورکیا دەستی بە هێرش کرد بۆ سەر ناوچەکانی گرێ سپی و سەرێ کانیێ کە ناوی نابوو "ئۆپەراسیۆنی کانیی ئاشتی"، ئەکرەم ئیمامئۆعڵو ڕایگەیاند، دڵ و هۆش و هەستیان لای سەربازانی تورکیایە و تاکە ئاواتیان ئەوەیە چی زووە ئەو ناوچانە کۆنتڕۆڵ بکرێن و هەمیشە لەگەڵ سوپای تورکیادان و نزا بۆ سەربازانی تورکیا دەکەن. ئەگەرچی ئیمامئۆعڵو هێرشەکانی بە هێنانەدی ئاشتی ناودەبرد، بەڵام لە ئاکامی ئەو هێرشە بەرفراوانەی تورکیا سەدان کورد کوژران و هەزارانی دیکە ئاوارە بوون.

سەرکەوتنی دووجارەیی ئیمامئۆعڵو وەک سەرۆک شارەوانی ئیستەنبوڵ بە پشتوانی کورد بووە، بەڵام هەرگیز خۆی لە قەرەی هاوپەیمانێتی راستەوخۆ لەگەڵ کورددا نەداوە و ترسی هەبووە لەلایەن دەنگدەرانی نەتەوە پەرستەوە پشتی تێ بکرێت و هێرشی بکرێتە سەر. 

خوێندنەوە و هەڵسەنگاندنەکان دەگەنە ئەو ئەنجامەی ئەکرەم ئیمامئۆغڵو بە ئاشکرا دژە کورد نییە، بەڵام داکۆکیکارێکی بەهێزی مافەکانی کوردیش نییە، هەڵوێستە میانڕەوەکەی یارمەتی دەدات کە سەرنجی هەردوو دەنگدەری ناسیۆنالیست و کورد ڕابکێشێت، بەڵام هەندێک لە چالاکانی کوردی بێهیوا کردووە کە چاوەڕوانی پشتیوانی زیاتریان دەکرد.

هەواڵ

داهات و نەوت… هەولێر و بەغدا رێککەوتنی نوێ بۆ ناردنی مووچە دەکەن

داهات و نەوت حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان دەباتەوە سەرمێزی گفتوگۆ، جێگرى سەرۆکى ئەنجومەنى نوێنەرانى عێراق دەڵێت، رێککەوتن لەسەر نەوت کراوە و  لێکتێگەیشتنى باشیش لەسەر دۆسیەی داهاتە نانەوتییەکان هەیە. 

 دۆسیەی نەوت و داهاتە نانەوتییەکان، چارەنووسی مووچەی مانگی حوزەیرانیان و مانگەکانی دواتریان بە ئەنجامدانی رێککەوتنی نوێ لەگەڵ حکومەتی عێراق بەستوەتەوە. 

بەپێی زانیارییەکانی دیجیتاڵ میدیای Mic، حکومەتی عێراق داوای نیووەی کۆی داهاتە نانەوتییەکان دەکات، بەڵام حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەوە رەتدەکاتەوە. 

حکومەتی هەرێمی کوردستان پێشنیازی کردووە، تەنها نیووەی ئەو داهاتانە بۆ حکومەتی عێراق بگەڕێنێتەوە کە بە داهاتی فیدراڵی دادەنێرن.

هەرێمی کوردستان پشتی بە مادەی 29ـی یاسای کارگێڕیی دارایی ساڵی2019ـی عێراق بەستووە، کە تێیدا هاتووە، 50%ی داهاتی رسومات و باجی فیدراڵی لەو فەرمانگانەی لەلایەن حکومەتی ناوەندییەوە بەڕێوەدەبرێن بۆ پارێزگاکان دەبێت.

شاخەوان عەبدوڵا، جێگرى سەرۆکى ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێراق لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا بەبێ باسکردنی وردەکارییەکان زانیارییەکانی دیجیتاڵ میدیای Micـی پشتراستکردەوە و رایگەیاند، لەئێستادا لێکتێگەیشتنى باش لەسەر دۆسییەى داهاتە نانەوتییەکانى هەرێمى کوردستان هەیە. 

دۆسیەی نەوت یەکێکی دیکەیە لە تەوەرەکانی گفتوگۆ، حکومەتی عێراق داوای 280 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە دەکات، هەرێمی کوردستان رایگەیاند، بەهۆی هێرشە درۆنییەکانەوە ناتوانێت ئەو بڕە بدات. 

عێراق وەک تێگەیشتنێک بۆ دۆخی بەرهەمهێنانی نەوت ئامادەیی دەبری هەر بڕە نەوتێک وەبگرێت کە لە هەرێمی کوردستانەوە رادەستیان بکرێت. 

شاخەوان عەبدوڵا، جێگرى سەرۆکى ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێراق سەبارەت بە دۆسییەى نەوت ئاماژەی بۆ ئەوەکرد، کۆتایی هاتووە و هەرێمى کوردستان و عێراق رێککەوتنیان لەسەر کردووە.

نزیک دەبینەوە لە ناوەڕاستی مانگی ئاب، بەڵام مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان هێشتا چاوەڕوانی مووچەی مانگی حوزەیرانن. 

سەبارەت بە چارەنووسی مووچە و وادەی ناردنی لەلایەن بەغداوە شاخەوان عەبدوڵا وتى، لەگەڵ رێککەوتنى کۆتایی، بەغداد مووچەش دەنێرێت.

ناوەڕاستی مانگی تەمووزی ئەمساڵ، هەولێر و بەغدا لەسەر  پرسی مووچە و نەوت رێککەوتنێکییان راگەیاند، بەپێی رێککەوتنەکە هەرێمی کوردستان مانگانە بڕی 120 ملیار دینار داهاتی نانەوتی رادەستی بەغدا بکات، جگە لە رادەستکردنی بڕی 230 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە بە کۆمپانیای سۆمۆ.

 دوای ئەو دوو مانگەش مانگانە 50٪ی داهاتی نانەوتی رادەست بکرێت لەگەڵ هەمان بڕی نەوت، لە بەرامبەردا، وەزارەتی دارایی عێراق مانگانە مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان خەرج دەکات، بەڵام وادیارە ئەو رێککەوتنەش نەگەیشتووەتە ئەنجام و رێککەوتنی نوێ دەکرێت.