بنکۆڵکاری

ناکۆکییەکان پەکیانخستووە … نزیکەی دوو ساڵە هەرێمی کوردستان بێ پەرلەمانە

نزیکەی دوو ساڵە هەرێمی کوردستان بەبێ پەرلەمانە و حکومەت لە ژێر هیچ چاودێرییەکدا نییە، ئەگەرچی هەڵبژاردنی نوێ ئەنجام دراوە بەڵام بەهۆی رێککنەکەوتنی لایەنە سیاسییەکانەوە نەتوانراوە پەرلەمان کارا بکرێت. 

زیاتر لە پێنج مانگە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ئەنجامدراوە، بەڵام بەهۆی رێککنەوکەوتنی لایەنەکانەوە نەتوانراوە پەرلەمان چالاکراوە تا ئەرکەکانی خۆی جێبەجێ بکات. 

رۆژی 20ـی تشرینی یەکەمی 2024، هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بەڕێوەچوو، رۆژی 2ـی کانوونی یەکەمی هەمان ساڵ یەکەم دانیشتنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بۆ سوێندخواردنی پەرلەمانتارانی نوێ بەڕێوەچوو. 

هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆکایەتی پەرلەمانی کوردستان بە رێککەوتنی سیاسی لایەنەکان دەبێت، بەهۆی رێککنەکەوتنی لایەنەکانەوە تا ئێستا نەتوانراوە دەستەی سەرۆکایەتی پەرلەمانی کوردستان هەڵبژێردرێت.

پارتی و یەکێتی کە لە کابینەی داهاتوودا دەبنە دوو پێکهێنەری سەرەکی حکومەتی هەرێمی کوردستان، رەشنوسی کۆتایی دیدگای حکومەتی هەرێمی کوردستانیان تەواو کردووە، بەڵام مانگی نیسانی داهاتوو دەست بە دابەشکردنی پۆستەکان دەکەن. 

ماددەی 56ـی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، ئەرکەکانی پەرلەمانی کوردستانی بەسەر چەند خاڵیکدا دابەشکردووە، کە گرنگترینیان یاسادانان و چاودێریکردنی کارەکانی دەسەڵاتی جێبەجێکردنە(حکومەت) لەگەڵ متمانەدان بە سەرۆکی حکومەتی نوێ و وەزیرانی کابینەکەی، پەرلەمانی کوردستان دەسەڵاتی متمانەدان بە حکومەتی هەیە و دەسەڵاتیشی هەیە متمانە لە حکومەت وەرگرێتەوە.

لە دوای بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی پەرلەمانی کوردستان هیچ کام لەم ئەرکانەی جێبەجێنەکردووە و هەموو چالاکییەکانی ڕاگرتووە، دەسەڵاتی جێبەجێکردنی هەرێمی کوردستانیش بەبێ چاودێریکردن کارەکانی بەردەوامە. 

حکومەتی هەرێمی کوردستان بەبێ چاودێری پەرلەمان تاوتوێی چارەسەرکردنی کێشە داراییەکانی لەگەڵ بەغداد کردووە، ئێستاش سەرقاڵی پرسی بنەجێکردنی موچەی موچەخۆران و فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستانە.

بەشێک لە هاوڵاتییان بۆچوونیان وایە، پەرلەمانی کوردستان لە کاتی کارابوونیشدا نەیتوانیووە وەک پێویست ئەرکەکانی جێبەجێ بکات و بەردەوام لە بەردەم دەسەڵاتی جێبەجێکردندا لاواز بووە.

بەشێکی دیکەش لە هاوڵاتییان وێرای ڕەخنەکانیان لە پەرلەمان بەڵام هێشتا بوونی بە گرنگ دەزانن و بۆچوونیان لەو کەسانەوە نزیک کە بوون و ڕۆڵی پەرلەمان بە گرنگ دەبینن.

چاوەڕوانییەکان بەو ئاڕاستەیەن، کارابوونەوەی پەرلەمانی کوردستان هاوکاتی کوژاندنەوەی مۆمی دوو ساڵەی راگرتنی کارەکانی دامەزراوەکە دەبێت. 

کۆتا دانیشتنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان ڕۆژی 22ـی ئایاری 2023 بەڕێوەچوو کە تایبەت بوو بە كاراكردنه‌وه‌ى کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردن و راپرسیی هەرێمی کوردستان.

پارتی ئامانجی بوو، کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردن و راپرسیی هەرێمی کوردستان کارا بکاتەوە و هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لەو ڕێگەیەوە ئەنجام بدرێت، یەکێتیش ئەوەی ڕەتدەکردەوە.

ئەگەرچی دانیشتنی پەرلەمانی کوردستان بەڕێوەچوو بەڵام بە شەڕی دەستەویەخەی پەرلەمانتارانی پارتی و یەکێتی کۆتاییهات و ئەو دانیشتنە بووە کۆتا دانیشتنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان. هەر ئەو دانیشتنەش دەرگای گەڕێکی نوێی بەسەر ململانێکانی پارتی و یەکێتیدا کردەوە، پارتی دانیشتنەکەی بە یاسایی و یەکێتیش دانیشتنەکەی بە نایاسایی وەسف دەکرد.

ڕۆژی 30ـی ئایاری 2023، دادگای فیدراڵی فیدراڵی عێراق لەسەر بنەمای دوو سکاڵای یوسف محەمەد سەرۆکی خولی چوارەمی پەرلەمانی کوردستان و جوڵانەوەی نەوەی نوێ بڕیاریدا بە کۆتاییهێان بە کارەکانی پەرلەمانی کوردستان. دادگاکە ڕاشیگەیاند،" هەر بڕیارێک لە 6ـی تشرینی دووەمی2022ـەوە لە پەرلەمانی کوردستانەوە دەرچووبێت نایاسایی و نادەستوورییە".

ئەگەرچی سەرۆکایەتییەکانیی دیکەی هەرێمی کوردستانیش لە پەرلەمانەوە متمانەیان وەرگرتووە بەڵام هەرێمی کوردستان تەنها بە کۆتایهێنان بە کارەکانی پەرلەمانەوە پابەندبوو. 

هەواڵ

داهات و نەوت… هەولێر و بەغدا رێککەوتنی نوێ بۆ ناردنی مووچە دەکەن

داهات و نەوت حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان دەباتەوە سەرمێزی گفتوگۆ، جێگرى سەرۆکى ئەنجومەنى نوێنەرانى عێراق دەڵێت، رێککەوتن لەسەر نەوت کراوە و  لێکتێگەیشتنى باشیش لەسەر دۆسیەی داهاتە نانەوتییەکان هەیە. 

 دۆسیەی نەوت و داهاتە نانەوتییەکان، چارەنووسی مووچەی مانگی حوزەیرانیان و مانگەکانی دواتریان بە ئەنجامدانی رێککەوتنی نوێ لەگەڵ حکومەتی عێراق بەستوەتەوە. 

بەپێی زانیارییەکانی دیجیتاڵ میدیای Mic، حکومەتی عێراق داوای نیووەی کۆی داهاتە نانەوتییەکان دەکات، بەڵام حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەوە رەتدەکاتەوە. 

حکومەتی هەرێمی کوردستان پێشنیازی کردووە، تەنها نیووەی ئەو داهاتانە بۆ حکومەتی عێراق بگەڕێنێتەوە کە بە داهاتی فیدراڵی دادەنێرن.

هەرێمی کوردستان پشتی بە مادەی 29ـی یاسای کارگێڕیی دارایی ساڵی2019ـی عێراق بەستووە، کە تێیدا هاتووە، 50%ی داهاتی رسومات و باجی فیدراڵی لەو فەرمانگانەی لەلایەن حکومەتی ناوەندییەوە بەڕێوەدەبرێن بۆ پارێزگاکان دەبێت.

شاخەوان عەبدوڵا، جێگرى سەرۆکى ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێراق لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا بەبێ باسکردنی وردەکارییەکان زانیارییەکانی دیجیتاڵ میدیای Micـی پشتراستکردەوە و رایگەیاند، لەئێستادا لێکتێگەیشتنى باش لەسەر دۆسییەى داهاتە نانەوتییەکانى هەرێمى کوردستان هەیە. 

دۆسیەی نەوت یەکێکی دیکەیە لە تەوەرەکانی گفتوگۆ، حکومەتی عێراق داوای 280 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە دەکات، هەرێمی کوردستان رایگەیاند، بەهۆی هێرشە درۆنییەکانەوە ناتوانێت ئەو بڕە بدات. 

عێراق وەک تێگەیشتنێک بۆ دۆخی بەرهەمهێنانی نەوت ئامادەیی دەبری هەر بڕە نەوتێک وەبگرێت کە لە هەرێمی کوردستانەوە رادەستیان بکرێت. 

شاخەوان عەبدوڵا، جێگرى سەرۆکى ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێراق سەبارەت بە دۆسییەى نەوت ئاماژەی بۆ ئەوەکرد، کۆتایی هاتووە و هەرێمى کوردستان و عێراق رێککەوتنیان لەسەر کردووە.

نزیک دەبینەوە لە ناوەڕاستی مانگی ئاب، بەڵام مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان هێشتا چاوەڕوانی مووچەی مانگی حوزەیرانن. 

سەبارەت بە چارەنووسی مووچە و وادەی ناردنی لەلایەن بەغداوە شاخەوان عەبدوڵا وتى، لەگەڵ رێککەوتنى کۆتایی، بەغداد مووچەش دەنێرێت.

ناوەڕاستی مانگی تەمووزی ئەمساڵ، هەولێر و بەغدا لەسەر  پرسی مووچە و نەوت رێککەوتنێکییان راگەیاند، بەپێی رێککەوتنەکە هەرێمی کوردستان مانگانە بڕی 120 ملیار دینار داهاتی نانەوتی رادەستی بەغدا بکات، جگە لە رادەستکردنی بڕی 230 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە بە کۆمپانیای سۆمۆ.

 دوای ئەو دوو مانگەش مانگانە 50٪ی داهاتی نانەوتی رادەست بکرێت لەگەڵ هەمان بڕی نەوت، لە بەرامبەردا، وەزارەتی دارایی عێراق مانگانە مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان خەرج دەکات، بەڵام وادیارە ئەو رێککەوتنەش نەگەیشتووەتە ئەنجام و رێککەوتنی نوێ دەکرێت.