هەواڵ

هەرێمی کوردستان بۆتە دۆزەخ بۆ بەرهەڵستکارانی کۆماری ئیسلامی ئێران

هەرێمی کوردستان چیتر بۆ بەرهەڵستکارانی کۆماری ئیسلامی ئێران شوێنێکی پارێزراونییە، چونکە لە 70٪ ی نەیارەکانی کۆماری ئیسلامی کە  تیرۆرکراون یان رفێنراون، لەناو خاکی هەرێمی کوردستاندا بووە.

لەدوای راپەڕینی بەهاری 1991 خەڵکی هەرێمی کوردستان توانیان تاڕادەیەک لەژێر هەڕەشە و مەترسی رژێمەکەی سەدام حسەین دووربکەونەوە و نیمچە سەربەخۆییەک بەدەستبهێنن، بەڵام بۆ بەرهەڵستاکارانی کۆماری ئیسلامی ئێران و بەتایبەت پارتە سیاسییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان، هەرێمی کوردستان بوو بە شوێنێکی پڕ مەترسی، ئەوەش دوای لەهەمووشوێنێک کرانە ئامانج.

حاڵی حازر هەرێمی کوردستان لەریزبەندی یەکەمی ئەو شوێنانەیە کە پڕمەترسیترین ناوچەیە بۆ بەرهەڵستکارانی ئێران، بەوپێیەی 329 بەرهەڵستکار بەپلانی بەرپرسانی ئەمنی کۆماری ئیسلامی ئێران لەناوچە جیاوازەکانی هەرێمدا تیرۆرکراون یان رفێنراون کە سەرجەمیشیان خەڵکی رۆژهەڵاتی کوردستانن.

دامەزراوەی عەبدولرەحمان برومەند کە بارەگاکەی لە ئەمریکایە، لە تازەترین راپۆرتیدا، دەڵێ" لانی کەم لە 40 ساڵی رابردوودا 540 بەرهەڵستکاری کۆماری ئیسلامی لەدەرەوەی ئێران تیرۆرکراون، یان رفێنراون."

عەبدولڕەحمان برومەند سەرۆکی ئەنجومەنی جێبەجێکاری موقاومت ملی ئێران بوو، لەناوەڕاستی هەشتاکانی سەدەی رابردوو لەفەرەنسا بەچەقۆ کوژرا و لەدۆسیەکەش پەنجەی تۆمەت بۆ بەرپرسانی ئێران درێژکرا.


بەگوێرەی راپۆرتەکە، 380 بەرهەڵستکاری ئێران لە هەرێمی کوردستان کوژراون یان رفێنراون و 30 کەسیش لە ناوچەکانی دیکەی عێراق و ئاماژەی بەوەشکردووە، تەنها لە ساڵانی نەوەدەکانی سەدەی رابردوودا 329 بەرهەڵستکاری حکومەتی تاران لە باشوری کوردستان کراونەتە ئامانج.

زۆربەی جار دەزگا ئەمنییەکانی هەرێمی کوردستان، تۆمەتبار دەکرێن بە هاوکاریکردنی بەرپرسانی ئێران، لەدەستگیرکردن و رفاندن یان شوێنپێ هەڵگرتنی نەیارانی کۆماری ئیسلامی، بۆ ئەوەش چەند دۆسییەک هەن.

لەدوای عێراق وهەرێمی کوردستان هەر یەک لە پاکستان، تورکیا، فەرەنسا، ئەفغانستان و ئەڵمانیاش لە ریزی پێشەوەی ئەو وڵاتانەدان کە زۆرترین بەرهەڵستکاری ئێرانیان تێدا کراوەتە ئامانج و ژمارەیەک بەرهەڵستکاریش لە نەمسا، سویسرا، بەریتانیا، سوید، ئەمریکا، ئیمارات، ئازەربایجان، هیندستان، پۆڵۆنیا، ئیسپانیا و فلیپین و چەند وڵاتێکی دیکە بوونە ئامانجی دەزگا ئەمنی و هەواڵگریەکانی ئێران.

ئەو دامەزراوەیە جەختی لەوەشکردوەتەوە، کە قوتاربوونی بەشێکی زۆری ئەنجامدەرانی ئەو تاوانانە بەتایبەتی لەو وڵاتانەی دەسەڵاتی دادوەری سەربەخۆ نییە، وایکردووە کردنە ئامانجی بەرهەڵستکارانی ئێرانی تیایاندا بەردەوام بێت و داواشی لە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی کردووە رێوشوێنی توند دژی ئێران بگرنەبەر.

بەشێکی زۆری بەرهەڵستکارە تیرۆرکراوەکان، لە بەرپرسانی پارتەکانی رۆژهەڵاتی کوردستانی وەک، حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران و کۆمەڵەن، کە لەناویاندا، هەردوو سکرتێری حزبی دیموکرات، دکتۆر قاسملۆ و دکتۆر سادق شەرەف کەندی هەن.

هەروەها بە دەیان نوسەر و رۆژنامەوان و چالاکی سیاسی و مەدەنی، رۆژهەڵاتی کوردستان، لەباشوری کوردستان و دەرەوە، لەلایەن دەزگای هەواڵگری کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە کراونەتە ئامانج.
زۆرجار هێزە ئەمنییەکانی هەرێمی کوردستان، تۆمەتباردەکرێن بە هاوکاریکردنی دەزگا هەواڵگری و ئەمنییەکانی ئێران، بە هەڵگرتنی شوێنپێی بەرهەڵستکارانی ئەو وڵاتە، یان دەستگیرکردن و رادەستکردنەوەیان بە ئێران.
بە گوێرەی بەدواداچوونەکان زۆرینەی ئەو بەرهەڵستکارانەی رۆژهەڵات لە پارێزگای سلێمانی و دەوروبەری تیرۆرکراون، هەولێریش لە پلەی دووەمدایە، کە ژمارەیەکی بەرچاو کە چالاکوانانی سیاسی رۆژهەڵاتی کوردستان تێدا بوونەتە قوربانی.

لەگەڵ گرتنە دەستی دەسەڵات، لەلایەن کۆماری ئیسلامی لە ساڵی 1979دا، زۆرینە ئەو گروپ و حزب و لایەنانەی بەشداربوون لەسەرخستنی شۆڕش کەوتنە بەر پەلامار و پاکتاوکردن.
لەوکاتەوە بەشێکی زۆری چالاکوانان ئاوارەی دەرەوە بوون، بەڵام ژیانی پەنابەری و دوورە وڵاتیش دادی زۆۆریانی نەدا و لەلایەن دەزگای هەواڵگری و گرووپەکانی سەر بە کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە کرانە ئامانج.

تیرۆر و کردنەئامانجی بەرهەڵستکارانی کۆماری ئیسلامی لە سەرەتادا ئەو کاربەدەست و بەرپرسانەی حکومەتی پاشایەتی گرتەوە، کە بەرەو دەرەوە هەڵاتبوون، بەڵام دواتر پەلیکێشا بۆ بەرهەڵستکاران و تەنانەت ئەوانەشی کە لە وێستگەیەکدا لە کۆماری ئیسلامی جیاببوونەوە.

هەواڵ

موقتەدا سەدر هەڵبژاردن رەتدەکاتەوە و چاوەڕێی دوو ئەگەرە

سەرەڕای کشانەوەی لە پرۆسەی سیاسی و بەشدارینەکردنی لە هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی عێراق، بەڵام موقتەدا سەدر هێشتا مۆتەکەی دەسەڵاتدارانی عێراقە، ئەمەش وایکردووە لەلایەک چاویان لەسەر هەڵبژاردن بێت و لەلایەکیش چاویان لەسەر سەدر بێت، خودی موقتەدا سەدریش چاوەڕێی روودانی دوو ئەگەرە لە عێراق.

موقتەدا سەدر سەرکردەی ڕەوتی سەدر، هێشتا یەکێکە لە گەورەترین مەتەڵە سیاسییەکان، کە ڕووبەڕووی نەیارەکانی دەبێتەوە لە چوارچێوەی هەماهەنگیدا، یان تەنانەت لایەنگران و هاوپەیمانە نزیکەکانی.

لەدوای بڕیارە بەناوبانگەکەی سەدر بۆ کشانەوەی کوتلە پەرلەمانییەکەی کە خاوەنی 72 کورسی پەرلەمانی بوو، لە هاوینی 2022 و راگەیاندنی ڕەتکردنەوەی کارکردن لەگەڵ "گەندەڵکاران" کە مەبەستی چوارچێوەی هەماهەنگی بوو، پێشبینیەکان سەبارەت بە هەنگاوی داهاتووی سەدر بەردەوام مشتومڕی لە نێوان سیاسەتمەداران و شیکەرەوەکان و تەنانەت هاوڵاتیانی ئاسایی دروستکردووە.

موقتەدا سەدر لە هەموو پەیامەکانیدا سەبارەت بە کشانەوەی لە پرۆسەی سیاسی و هەڵبژارد، تەنها ئاماژەی بە چینێکی گەندەڵی دەسەڵاتدار کردووە، بەبێ ئەوەی هیچ نیازێکی تری خۆی بخاتەڕوو، بەڵام سەرکردەویەکەی چوارچێوەی هەماهەنگی خواستی سەدر ئاشکرا دەکات.

سەرکردەیەک لە چوارچێوەی هەماهەنگی کە نەیویست ناوی ئاشکرا بکرێت، بە ڕۆژنامەی «الشرق الأوسط»ـى راگەیاندووە، سەدر سیستەمێکی دەوێت کە لەگەڵ تێڕوانینی خۆیدا بگونجێت، کە لەوانەیە لەگەڵ تێڕوانینی ئەوانی تردا نەگونجێت.

ئەو سەرکردەیەی چوارچێوەی هەماهەنگی پێیوایە، کشانەوەی ئێستای موقتەدا سەدر لە پرۆسەی سیاسی و بایکۆتی هەڵبژاردن، لەم دیدگایەوە سەرچاوە دەگرێت نەک ڕق لە کاری سیاسی.

ئاماژە بە پێگە و بەهێزی سەدر دەکات لە دەرەوەی پرۆسەی سیاسی و دەڵێت: لەوانەیە یارییەکە بە تەواوی بگۆڕێت تەنانەت ئەگەر لە پێشبڕکێی هەڵبژاردنیش دوور بێت، هەر بۆیە، چوارچێوەی هەماهەنگی چاوێکیان لەسەر هەڵبژاردنەکان و چاوەکەی دیکەش لەسەر سەدرە.

لەگەڵ ئەوەی لایەنەسیاسییەکان و چاودێرانی سیاسی پێیانوابوو، سەدر لە چوار ساڵی رابروودا، شەقامی لە بەرژەوەندی خۆی ساز و ئامادەکردووە بۆ چوونە سەر سندوقەکانی دەنگدان، بەڵام لە بڕیارێکی چاوەڕواننەکراودا، سەدر بایکۆتکردنی هەڵبژاردنی راگەیاند، هەرچەندە سەرۆک کۆماری عێراق بە فەرمی داوای لێکرد بە بڕیارەکەیدا بچێتەوە، بەڵام ئەو سوربوو لەسەر بڕیارەکەی.

لە ناوەڕاستی مانگی تەمووزی ساڵی ڕابردوودا، موقتەدا سەدر بڕیارێکی دەرکرد بۆ دوورخستنەوەی 31 کەس لە بزووتنەوەکە و باڵی سەربازی سەرایا سەلام، بەهۆی ئاماەکارییان بۆ بەشداریکردنیان لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا.

سەرکردەیەکی رەوتی سەر بە رۆژنامەی «الشرق الأوسط»ـى وتووە، ڕەوتی سەدر پشتگیری لە هیچ لیست و کاندیدێک ناکات لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا، ئەو سەرکردەیە ڕەتی دەکاتەوە پێشبینی هەنگاوەکانی داهاتووی سەدر بکات و دەڵێت: هەموو شتێک دەگونجێت، بەڵام کەس نازانێت چۆن و کەی ڕوودەدات.

ئەو سەرکردەیە ئاماژەی بەوەکردووە، کە سەدر درکپێدەکات و گرەو لەسەر ئەگەری داڕمانی چوارچێوەی هەماهەنگی دەکات بە تێپەڕبوونی کات، چونکە بڕوا وایە سیستەمی سیاسی ئێستا بە ئاسانی چاکسازی ناکرێت.

دەشڵێت: سەدر هەموو جۆرە کارێکی سیاسی تاقیکردۆتەوە. بەشداری کردن لە پەرلەمان و کشانەوەی لێی و بەشداریکردن لە حکومەت و کشانەوەی لێی و هەروەها دژایەتیکردنی چالاکی لە شەقامدا و پێدەچێت گەیشتووەتە ئەو ئەنجامەی کە ئەم سیستەمە توانای چاکسازی نییە.

یەکێکی تر لەو ئەگەرانەی کە سەدر چاوەڕێی دەکات، شوێنگرتنەوەی عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەکانە لە عێراق، خودی سەدریش خواستی خۆی بۆ جێگرتنەوەی نەشاردووەتەوە و بەپێی بنەماکانی مەزهەبی شیعە، موقتەدا سەدر هەموو مەرجەکانی تێدایە.